زبان خانه هستی است جمله مشهور فیلسوف آلمانی مارتین هایدگر(1889-1976م.) نقش بی بدیل زبان را در زندگی انسان نشان می‌دهد. در این مسیر سود و زیانی که در نتیجه جهانی شدن فرهنگ نصیب هر ملتی می‌شود خواه ناخواه زبان مردمان آن کشور را متاثر خواهد کرد. آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان بی تردید حوزه زبان فارسی را می‌گستراند و فراگیران خارجی سفیران فرهنگی پر نفوذی برای فرهنگ و ادب این مرز و بوم خواهند بود. به این منظور با دکتر احسان قبول، استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد و رئیس مرکز آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان درباره ضرورت آموزش زبان فارسی و فرصت‌ها و تهدیدهایی که در این زمینه وجود دارد گفت و گو کردیم.

زبان فارسی برای این که بین زبان‌های دیگر هضم نشود یا تحت سلطه آن‌ها قرار نگیرد راهکار آن چیست و اساسا از نگاه شما چه عواملی زبان فارسی را تهدید می‌کند؟

این تهدید‌ها را می‌توان از دو بعد نگریست: 1- تهدیدهایی که فارسی زبانان را شامل می‌شود یعنی کسانی که زبان مادری شان فارسی است.2- تهدیدهایی که در راه ترویج زبان فارسی میان غیر فارسی زبانان به عنوان زبان دوم یا خارجی وجود دارد. بحث من بیشتر در حوزه دوم است. از آن جا که جهان در زمینه‌های مختلف به سمت جهانی شدن در حال حرکت است چه بخواهیم و چه نخواهیم هر چقدر جلوتر می‌رویم، سرعت جهانی شدن بیشتر می‌شود. جهانی شدن شاید از جهاتی مثل اقتصاد و ورزش و...خوب باشد ولی در حوزه فرهنگ خوب نیست و باعث از بین رفتن خرده فرهنگ‌ها می‌شود.

بی تردید مهم‌ترین مظهر و تجلی فرهنگ، زبان است. در واقع زبان دریچه ورود به فرهنگ هر کشور است بنابراین در نتیجه هضم شدن خرده فرهنگ‌ها در دل فرهنگ کلان، زبان خرده فرهنگ‌ها آسیب می‌بیند. همان طور که امروزه شاهد از بین رفتن یا کم رنگ شدن فرهنگ ایرانی اصیل در داخل و خارج ایران هستیم.

از یاد نبریم که زمانی صدها کرسی ایران شناسی در روسیه بود؛ اما امروزه یکی پس از دیگری چراغ آن‌ها دارد خاموش می‌شود و کسی نیست جای آن‌ها را پر کند. زمانی شرق شناسان بزرگی در زمینه ایران شناسی کار می‌کردند و امروز تعداد آن‌ها بسیار‌اندک شده است.بر این اساس باید گفت ترویج و گسترش زبان فارسی نسبت به قبل خیلی کمتر شده و کرسی‌های زبان فارسی هم روز به روز کمتر و کمتر می‌شود. حتی خارج از مرزهای ایران در کشورهای فارسی زبان مثل تاجیکستان و افغانستان آن‌ها هم با مشکلاتی روبه رو هستند. از یک سو افغانستان زبان پشتو را به عنوان زبانی قدرتمند در کنار فارسی دری مطرح می‌کند و از سوی دیگر تاجیکستان به دلیل مشکلات سیاسی که به تازگی با ایران داشتند روزبه‌روز حضور ایران را محدودتر کرده است.این کارها باعث کاهش انگیزه فراگیران زبان و ادبیات فارسی می‌شود. چون چشم‌اندازی برای آن‌ها وجود ندارد.

با توجه به فعالیت چند مرکز دیگر در حوزه آموزش و ترویج زبان فارسی، به نظر شما چه سازوکاری می‌تواند در این مسیر تاثیرگذاری بیشتر و بازدهی حداکثری داشته باشد؟ 
-برای این که یک نظام آموزشی بتواند حرکت خود را ادامه دهد چند مولفه مهم است.اول این که به یک روش جذاب نیاز دارد و فرد بداند وقتی وارد این فرایند آموزشی می‌شود به احتمال 90 درصد می تواند زبان مورد علاقه خود را یاد بگیرد. دوم کتاب‌هایی به روز است که او از رهگذر مطالعه این کتاب‌ها هم با ایران آشنا شود و هم با کشور خودش ارتباطاتی ایجاد کند و هم با مسائل جهانی آشنا شود. سوم این که استادانی باشند که بتوانند نوعی تعامل سازنده اخلاق مدار و فراگیر برقرار کنند. از سوی دیگر این نظام آموزشی باید دارای فرایند اقتصادی و مالی سودمندی باشد تا بخش‌های کلان‌تر نگاه مثبتی به آن مرکز داشته باشند. این تجربه را می‌توان در کشور لبنان به خوبی دید که در چند سال اخیر پس از فعالیت‌هایی که انجام شد بیش از 15 هزار دانش آموز، زبان فارسی می‌خواندند و 100 معلم به آن‌ها زبان فارسی می‌آموختند. همچنین در دانشگاه لبنان مقطع کارشناسی زبان و ادبیات فارسی راه‌اندازی شد و در دانشگاه «روح القدس» لبنان برای نخستین برای کرسی زبان و ادبیات فارسی ایجاد شد. علاوه بر این در دانشگاه سن ژوزف بعد از مرحوم خانلری دوباره کرسی زبان و ادبیات فارسی احیا شد.این تجربیاتی بود که قاعده مند شد و آن را به دانشگاه فردوسی انتقال دادیم.

مواد و ابزار نوین آموزش چقدر در این زمینه اهمیت دارد و چه کشورهایی را مدنظر دارید؟
اهمیت این ابزار به قدری است که دو سال است که مشغول تولید نرم افزارهای نو، اپلیکیشن‌های به روز زبان فارسی و فیلم‌های آموزشی هستیم که البته به هزینه‌های سنگینی نیاز دارد. اما به گمانم نتیجه این کارها باعث خواهد شد که یک درجه سطح آموزش زبان فارسی ارتقا پیدا کند. همچنین در فضای مجازی وب سایتی است که به زبان‌های مختلف طراحی شده است. این کار باعث می‌شود افرادی که می‌خواهند به آموزش زبان فارسی هدایت شوند، با تاسیس چنین مراکزی می‌توان به انگیزه‌های سرگردان آنان سمت و سو داد و آن‌ها را جذب کرد. معتقدم یکی از فرصت‌های زبان فارسی همین است. هم اکنون چندین میلیون نفر در جهان علاقه‌مند به آموزش زبان فارسی هستند مثلا امروزه در لبنان بیش از 17 هزار نفر دارند زبان فارسی آموزش می‌بینند و این‌ها با منابع آموزشی و کتاب‌هایی که تالیف شده و برنامه ریزی درسی خاصی کار را پیش می‌برند. سه سال قبل وارد حوزه عراق شدیم در حالی که زبان فارسی به آن صورت در آن جا جولانگاهی نداشت اما با همکاری رایزنی‌های فرهنگی هم اکنون در عراق چندین هزار نفر دارند زبان فارسی می‌خوانند. همچنین وارد اقلیم کردستان شده‌ایم و تحول بزرگی در آن جا طی یک ماه اخیر ایجاد شده است. در این زمینه دو گروه و هیئت دانشگاهی به دانشگاه فردوسی آمدند و از دانشگاه صلاح الدین(بزرگ‌ترین دانشگاه اقلیم کردستان) نیز به این مرکز آمدند و از دو دانشگاه دیگر هم طی یک ماه آینده این جا خواهند آمد. در واقع می‌توان گفت امروزه از آمریکا تا ژاپن گستره آموزشی زبان فارسی است.

چه دورنمایی برای چنین فعالیت‌هایی متصور هستید و چه نهادهایی می‌توانند در این زمینه تاثیرگذار باشند؟

در این هشت سال که به طور تخصصی و عملیاتی بحث آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان مطرح شده است از لحاظ کمّی بیش از 100هزار نفر که زبان فارسی را نمی‌دانستند اکنون زبان فارسی را آموخته‌اند. این عدد خیلی قابل توجه است و سال به سال هم بیشتر می‌شود. در مرکز دانشگاه فردوسی سال 92 تعداد زبان آموزان 124 نفر بود. سال گذشته افزون بر 700 نفر بود و امسال بیش از 1000 نفر خواهد بود. بنابراین اولین دورنمایی که داریم این است که تعداد فراگیران زبان فارسی چه در داخل و چه در خارج کشور افزایش یابد. در برخی کشورها که دارای پیشینه مشترک تاریخی فرهنگی هستیم، می‌توانیم زبان فارسی را برای آن‌ها به زبان دوم تبدیل کنیم مانند کشور ارمنستان، آذربایجان، پاکستان، هندوستان و... نکته مهم‌تر این که از رهگذر گسترش زبان فارسی میان فراگیران عملا فرهنگ انسانی اخلاقی ایران اسلامی را ترویج کنیم.

برای انجام چنین کار عظیمی همسو‌ترین نهادی که راه گشای مشکلات ماست وزارت علوم است به ویژه همکاری بین‌المللی آن که راه را برای تعامل با دیگر دانشگاه‌ها باز می‌کند. از دیگر سو وزارت خارجه، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و نهادهای امنیتی کشور هم زمینه را باید آماده کنند تا افراد کشورهای مختلف بتوانند وارد کشور شوند و با کمترین مشکلات روادید خود را دریافت کنند و نیز در تمدید آن مشکلی پیش نیاید.